100 yaşlarında bir efsaneleşmiş: Mustafa Diana

 
 
O, 100’üncü yaşını kutlayan bir efsaneleşmiş. Hayata karşı heyecanını ve neşesini asla kaybetmedi… Sıhhatli yaşamın sırrını ise “Alkol-sigara yok. Et azca. Bal, zeytinyağı, sarmısak ve limon bolca” diyerek verdi
 
 
 
100’üncü yaşını kutlayan bir efsaneleşmiş, ışıldayan gözler, berrak bir zeka, çevresine enerji veren heyecanı ve neşesi…
“Mustafa Mehmet Salih Okay”, nam-ı öteki “Mustafa Diana” yada “Foto Diana” ortalama iki yıl ilkin yaptığımız ve birkaç kez yeniden ettiğimiz röportaj talebine, 100’üncü doğum gününün arifesinde cevap verdi.
Son aylarda yeşil hattaki evinden ayrılarak yerleştiği, kızı Konce Özsoy’un Yenişehir’deki evinde, bir devrin disiplinini, kendine ve karşısındakine saygıyı yansıtan gömleği ve kravatıyla karşıladı bizi.
Her zamanki güler yüzüyle, bir asırlık ömrünü, filmleri aratmayan vakalarla dolu yaşamını, fotoğrafçılık tutkusunu, aşklarını, anılarını, o günleri yeniden yaşarcasına bir heyecanla söyledi.
ÇOCUK YAŞTA BAŞLAYAN FOTOĞRAFÇILIK TUTKUSU
Mustafa Diana, kimi belgelere gore 20 Ağustos , kimi belgelere göreyse 28 Ağustos 1922’de Lefkoşa’daki Rüstem Kitabevi’nin tarafındaki evde dünyaya geldiğini konu alıyor.  Fakat o doğum gününü 20 Ağustos’ta kutlamayı seçmiş. Polis çavuşu olan babası Mehmet Salih, kefil olduğu bir arkadaşı borcunu ödemeyince, doğduğu evi kaybedip babasının köyü olan Arpalık’a dönmüşler.
Çocukluğu köyde geçen Mustafa Diana hemen sonra Lefkoşa’ya dönüşlerini ve fotoğrafçılığa ilk adım atışını şu şekilde aktarıyor:
“Sonrasında tekrardan Lefkoşa’ya döndük.  O devrin meşhur fotoğrafçısı Fevzi Akarsu, eniştemdi. Kıbrıslı Türkler’in en birinci fotoğrafçısıydı o dönem. Benim abilerim baba mesleğini seçti ve polis yazıldı. Babam beni de polis yazdırmak istedi fakat ben kabul etmedim, ‘Ben fotoğrafçı olacağım’ dedim. Onun yanına gidip gelirken alışmaya başlamıştım.  ‘Tamam’ deyip beni yanına aldı. Ve öylece 14-15 yaşlarında fotoğrafçılığa başlamış oldum.”

HAYATININ DÖNÜM NOKTASI: DİANA SAMUEL VE İSRAİL GÜNLERİ…
Mustafa Diana’nın yaşamının dönüm noktası, hemen sonra soyadı olarak almış olduğu ve fotoğraf stüdyosu ile Çatalköy’deki sahil işletmesine de adını verdiği “Diana” ile tanışması oldu.
Film şeklinde yaşamının şüphesiz en garip sahnelerinden biri de buydu.
“Fotoğrafçılıkta rötuş denilen bir teknik vardı o dönem. Tanrı rahmet eylesin Fevzi Bey o işi bana öğretti. Negatifte rötuş kalemi ile oynamalar yapar, kırışıklıkları falan giderir, süsler, kapatırdım.  Bu işi öğrenince bazı öteki fotoğrafçılarla da çalışmaya başladım.  Aralarında Ermeni fotoğrafçılar da vardı. Ledra caddesinde Vahan Avedissian adlı Ermeni fotoğrafçının rötuş işleri de bendeydi. Para kazanmayı öğrenmeye başlamıştım. 16 yaşlarındayken bigün bir bayan beni Vahan Avedissian’ın dükkanında görmüş oldu ve ‘Kimdir bu çocuk? Bana verirler mi acaba? diye sordu.’  Vahan Avedissian da ‘Git babasına sor’ dedi. Hanım bana dönerek, ‘Sana haftada 1 lira vereceğim, benimle İsrail’e gelir misin?’ dedi.  Ben de kabul ettim. Haftada 1 lira 16 yaşındaki bir çocuk için büyük paraydı. Polis çavuşu babamın maaşı da o kadardı. Fakat öğrendik ki 16 yaşından küçüklere geçişlik vermiyorlar. Gidip bizim ihtiyara sordu,  doğal babam izin vermedi, kim çocuğunu başkasına verir ki? Dolayısıyla gidemedim.”
 Fakat hanım da, yazgı de ısrarlı, Mustafa Diana ise sabırlıydı. Türkiye’de yetişen, Türkçe konuşabilen, hemen sonra evlenip Almanya’ya yerleşen Diana Samuel, arada Kıbrıs’a gelip gitmeye, Mustafa ile bağını sürdürmeye devam etti. Diana’yı Kıbrıs’a ve Mustafa’ya çeken sebebin ardında, başka bir trajik öykü vardı. Diana, Almanya’da Nazilerin Yahudilere yönelik saldırılarında üç oğlunu kaybetmişti ve Mustafa onlardan birine fazlaca fakat fazlaca benziyordu. Diana, Mustafa’yı yanına alarak, evlat edinerek, kaybetmiş olduğu oğullarının acısını bir nebze olsun dindireceğini düşünüyordu. Mustafa 18 yaşına vardığında, İsrail’e gidişi için artık bir engel kalmamıştı.
“Diana Türkiye’de yetiştiği için Türkleri seven biriydi. Ben 18 yaşına gelene dek mütemadiyen gidip-geldi. Ben de 18 yaşlarında olunca pasaportu çıkarıp, bizim ihtiyardan gizli saklı onunla İsrail’e gittim. İsrail’e gidince bana öldürülen oğullarının fotoğrafını gösterdi, biri bana fazlaca benziyordu. Oldukca varlıklı bir hanımdı ve beni evlatlığa aldı. ‘Benim evladımsın’ dedi. Dört yıl İsrail’de kaldım. Ben de ona ‘Anne’ demeye başladım.”
Mustafa Diana, dört senelik İsrail hayatında mesleki olarak kendini geliştirme şansı buldu. Fotoğraf teknolojisindeki yeni gelişimleri, yeni ürünleri, yeni teknikleri erken dönemde öğrenme ve bol miktarda ergonomik yapma şansı elde etti.
“Diana’nın güzellik stüdyosu ve fotoğraf stüdyosu vardı. Bayanlar güzellik stüdyosunda güzelleşirler, sonrasında fotoğraf stüdyosuna gelip fotoğraf çektirirlerdi. Fotoğrafları ben çekerdim. Hem Kudüs hem de Tel Aviv’de stüdyo vardı. Ben Mescid-i Aksa’nın oralarda dört yıl kaldım. Bana orada her şeyi öğrettiler, fotoğrafçılığımı geliştirdim.”
KIBRIS’A DÖNÜŞ
Mustafa, Diana Samuel’e ‘Anne’ diyordu fakat elbet Kıbrıs’taki anne ev babasını da özlüyordu.  İsrail’e gittikten dört yıl sonrasında Kıbrıs’a dönerek onları görmek, sonrasında tekrardan İsrail’e dönmek amacıyla Ada’nın yolunu tuttu. Mustafa Diana, düşündüğü şeklinde Kıbrıs’a geldi, fakat tekrardan İsrail’e dönemedi.
“O dönemlerde Kıbrıslı Türkler ve Rumlar içinde gerginlik başlamıştı. Buradakiler bana gerekseme bulunduğunu söyleyerek, gitmemi istemediler. Beni bırakmadılar. Sonrasında TMT’ye de girdim. Ben gidemeyince İsrail’deki anneliğim ve babalığım, beni görmek için buraya gelip gitmeye başladılar. Onları buraya getiriyordum. Hatta buradan ev aldılar. Maddi durumları oldukça iyiydi. Ben de burada bazı ev ve araziler alarak yatırımlar yaptım. Hatta Paşa Otel’in yerinde un fabrikası vardı. Onun sahibi Severis ile rekabet halindeydik.  O Türklerden mal alırdı, ben de Rumlardan. Girne Limanı’ndaki bazı bölgeleri ve Çatalköy’de bugün ‘Diana Beach’ olan yeri Rumlardan satın aldım. Çatalköylüler o vakit züğürttü. Sonrasında gerginlik artınca Türkler Rumlara, Rumlar Türklere mal satmamaya başladı.”

FOTOĞRAFÇILIK TUTKUSU VE FOTO DİANA 
Mustafa Diana, Kıbıs’a döndükten sonrasında İsrail’de öğrendiklerini ve edinmiş olduğu tecrübeyi de kullanarak yeni bir fotoğraf stüdyosu açtı. Stüdyo için seçtiği isim “Anneliği” olarak nitelediği Diana Samuel’in adıydı; “Foto Diana.”  Mustafa Mehmet Salih Okay, ilerleyen yıllarda bu isimle özdeşleşecek ve “Mustafa Diana” olarak anılacaktı.  Çatalköy’de almış olduğu plaja da onun adını koydu; “Diana Beach.” 
Fotoğrafçılık sektöründeki yeni teknikleri ve ürünleri kullanan Mustafa Diana, tutkusunu ve kabiliyetini birleştirince, Kıbrıs’ta bir tek Türkler içinde değil, Rumlar, Ermeniler ve İngilizler içinde da nam saldı, büyük bir popülarite kazanmıştır.  Talep o denli fazlaydı ki adanın değişik noktalarında fotoğraf stüdyoları açtı. O yıllarda 1940’lı yılların ortalarında ada çapında düzenlenen bir fotoğraf yarışmasında kazanılmış olduğu birinciliği ise aradan geçen onca yıla karşın, detaylı şekilde hatırlıyor ve konu alıyor. Biricilik belgesini büyük bir onurla gösteriyor.
“Bir fotoğrafçılık sergisi açıldı ve yarışma yapılmış oldu.  Orada Türkleri ben temsil ettim ve birinci geldim. O devrin Lefkfoşa Belediye Başkanı Themistoklis Dervis’in verdiği birincilik belgesi hala bende duruyor.  Tüm gazetlerde çıkmıştı haber.  Güzel bir başarıydı.  Bu sergi ve yarışma için  değişik tarzlarda fotoğraflar çektim.  Stüdyo ve görünüm fotoğrafları.  Bu içten gelen bir tutkudur. Bu yarışma benim için önemliydi.  Yeni bir fotoğraf makinesi aldım ve fotoğraflar çekmeye başladım.  O devirde araba-maraba yok. Yeşilırmak’tan bisikletle Poli’ye gidiyordum Afrodit Hamamları’nı çekmek için. Kış günüydü ve fazlaca soğuktu. Sabah erken vakitte yola çıkmıştım. Yolda giderken sağ taraf deniz, yol kenarındaki bir ağaçta da dallarda don bulunduğunu gördüm. Güneş vurunca don tutan yer parlamıştı.  Derhal durdum ve 36’lık filmin tümünü onu çekmek için harcadım değişik değişik karelerle. Sergide tüm fotoğraflarım beğenildi fakat en çok da fazla o fotoğrafım beğenildi. Yarışmaya Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, İngilizler vs de katılmıştı. Fakat birinciliği ben aldım. Kimse çıkamadı karşıma.”
SADECE DR. KÜÇÜK VE DENKTAŞ DEĞİL, MAKARİOS DA ONU İSTİYORDU
“Foto Diana”, Ledra’da, İngiliz üslerinde, havaalanında ve Trodos’ta stüdyoları olan büyük bir işletme haline gelmişti.  Yanında fazlaca sayıda Türk ve Rum çalışıyordu. Evlenecek olanlar, düğün fotoğrafı çektirecekler, çocuklarıyla anı fotoğrafı çektirmek isteyenler, portre fotoğrafı çektirmek isteyen, genç kızlar, erkekler, adadaki yabancılar, tümü Mustafa Diana’nın kapısını çalıyordu.
“Hekim Ufak beni çağırırdı ‘Gel Mustafa fotoğrafımı çek’ diye. Denktaş Bey’in de hem fotoğraflarını çektim hem de fotoğrafçılık merakı vardı, ona iyi mi fotoğraf çekeceğini öğrettim. Ilkin ona bir fotoğraf makinesi tavsiye ettim, sonrasında gelirdi çekmiş olduğu fotoğrafları birlikte temizlerdik. Denktaş ve Hekim Ufak ile beraber fazlaca zaman geçirdik. Rahmetli Ecevit geldi, Ecevit ile de tanıştırdı beni Denktaş Bey.
Makarios’un Rum bir fotoğrafçısı vardı fakat beni de çağırırdı fotoğraflarını çekmem için.  Benim fotoğraflarımı fazlaca beğenirdi.  Oldukca fotoğrafını çektim. Bugün hala Rum devlet dairelerinde asılı fotoğraflarının bir çok bana aittir. Adımı koymadım yalnız. ‘İsmini koymayacan’ dedi.”
Toplumlararası çatışmalar başladığında, Foto Diana’da bundan nasibini alır. Rumlar dükkanlarını yakarlar. Hatta bir dükkanına atılan bombadan, bodrum katına inerek son anda kurtulur…  Artık hayatında yeni bir dönem başlamış olacak, fotoğrafçılık işine Türk tarafında devam edecektir.
Kıbrıs’ta ilk renkli fotoğrafçılığı başlatan isim bulunduğunu aktaran Mustafa Diana, o dönemde Türkiye’de hemen hemen renkli fotoğraf işinin başlamadığını, Türkiye’den kendisine gönderilen filmleri renkli bastırarak geri Türkiye’ye gönderdiğini de aktarıyor. Renkli fotoğraf teknolojisini de ‘Anneliğinin’ bağlantılarıyla gittiği Almanya’da öğrendiğini kaydediyor.
YEŞİL HATTI DEĞİŞTİREN ADAM
Mustafa Diana’nın “’Film şeklinde yaşamı”nın bir öteki mühim kısmı de Yeşil Hat ile ilgili.  Zira Yeşil Hat çizilirken, bölgede yaşayan Türkler ve Rumların evleri de dikkate alındı. Denktaş’ın da önerisiyle, bugün ara bölgede, Ledra Palace sınır noktasını geçince sağda kalan, bir Ermeni’ye ilişkin olan evi satın aldı ve bu sayede Kıbrıs Türk tarafına birkaç yüz metre daha kazandırmış oldu. Mustafa Diana, 1974 Sulh Harekatı’ndan sonrasında da fazlaca uzun seneler bu evde yaşamaya devam etti.  Kıbrıs’ta ara bölgede yaşayan nadir sivillerden biri oldu.
“Denktaş Bey bana ‘Mustafa o evi al ve Birleşmiş Milletler ısrar etse de çıkma’ dedi. O şekilde o evi satın aldım. Dükkanı da hususi olarak tuttum. Birleşmiş Milletler hakikaten de fazlaca ısrar etti benim oradan çıkmam için fakat dedim ‘yok’.  Ve zorunlu kaldı Birleşmiş Milletler askerleri geri çekildi.”

AŞKI VE EŞİ MELEK HANIM
Mustafa Diana için çekmiş olduğu en hususi fotoğraflardan biri de eşi Melek Hnaım’ın fotoğrafı. Melek Hanım’ı çekmiş olduğu ilk fotoğraf, hala başucunda. ‘Ben ona, o da bana aşık oldu’ diyerek anlattığı Melek Hanım’ı yeniden görebilmek için uzun süre fotoğrafını teslim etmemiş. ‘Daha bitmedi’ diyerek birkaç kez daha görebilmek için fırsat yaratmış. Mustafa Diana’nın bu çabası boşa çıkmamış ve Melek Hanım’la 1952 senesinde evlenmiş.
FOTOĞRAFÇILIK TUTKU VE MERAK İŞİDİR
Fotoğrafçılık işini büyük bir tutkuyla yaptığını ve son ana kadar da devam ettiğini özetleyen Mustafa Diana, dünyaya tekrar gelse gene fotoğrafçı olmak istediğini söylüyor. “Şimdi bile sen karşımdasın, seni çekecek olsam iyi mi hangi açıdan çekeceğime bakarım” diyor. Kendisi de günlük hayatta akıllı telefon kullanıyor ve anı olsun diye fotoğraflar çekiyor. Fakat cep telefonlarının fotoğrafçılığı öldürdüğünü düşünüyor.
SAĞLIKLI HAYATIN SIRLARI
Mustaf Diana bugünlerde 100’üncü yaşını kutluyor. Yaşamını özetlemesini istediğimde “Oldukca şükür, Tanrı’ın sevgili kuluyum” yanıtını veriyor. Ahlanması, sızlanması yok…  “Oldukca şükür Tanrı’a ki fikrime, aklıma ne koyduysam onu yaptım. Aklıma koyduğum her şeyi hayata geçirdim ve başarıya ulaşmış oldum” diyor.
Sıhhatli yaşamın sırrını ise şu şekilde özetliyor:
“Birincisi alkol yok ya da fazlaca azca. İkincisi fazla et, hayır. Yediklerim, ne olursa olsun arı balı, zeytinyağı, sarmısak ve yemeklerle bolca limon.  Sarmısak haftada minimum üç diş tavsiye ederim her insana. Limonu hem yemeğe sıkıyorum ve yüzümü her gün limonla temizliyorum, saçlarıma sürüyorum. En büyük tutklularımdan bir de tabiat. Hem doğada dolaşmak hem de bağ-bahçe ile, çiçeklerle ağaçlarla uğraşmak…”
Bir dönem ortalama günde üç paket içtiği sigarayı ise, otopsisi meydana getirilen sigara içen bir insanın ciğerini görmüş olduğu gün bıraktığını ve tekrar içmediğini belirtiyor.
Eşi Melek Hanım’ı 2018 senesinde kaybeden Mustafa Diana, bugün üç evladı Mehmet, Koncegül ve Derviş’in yanı sıra altı torunuyla beraber mutlu bir yaşam sürüyor.