Şimal Kıbrıs’ta Sulh Eğitimi Deneyimi -II

Istek Latif
dilek_latif@yahoo.com

Son yıllarda Kıbrıs Türk tarih eğitimi ve ders kitapları mühim bir değişimden geçmektedir. Bu değişimden bahsederken üç değişik dönemde kullanılan üç değişik ders kitabına değineceğim: 1) 1971-2004, 2) 2004-2009, 3) Eylül 2009’dan günümüze. Birleşmiş Milletler’in Kıbrıs’ta federal bir çözüm öneren Annan Planı referandumu sonrasında adanın kuzeyinde, eğitim sisteminde köklü değişikliklere gidildi. Referandum öncesi seçimleri kazanan çözüm ve uzlaşma yanlısı Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) hükümeti 1971 yılından 2004’e kadar yine yine basılarak kullanılan, Dr. Vehbi Parlak zeka Serter’in yazmış olduğu ders kitaplarını, ilk kez yeni tarih kitaplarının hazırlanmasıyla değiştirdi. Milliyetçi öğeler içeren, ötekini düşman olarak işaret eden, metinsel ve görsel içeriğiyle adada uzlaşı sağlaması zorluk derecesi yüksek eski kitaplar yerini yeni hükümetin Kıbrıs’ta çözüm vizyonuna uygun tarih kitaplarına bıraktı.

Öğretmenler sendikası yeni müfredatın geliştirilmesinde etkin bir rol oynamıştı. Sendika ve önde gelen üyeleri bir süredir temeli şovenizm karşıtı, dostluk, karşılıklı antak kalma ve hoşgörünün vurgulandığı, evrensel ilkeler üstüne kurulmuş bir okul müfredatının gerekliliğini öne sürmekteydiler (1).  Bu meyanda, yeni tarih kitapları öğrenci-merkezli yaklaşımıyla eleştirel düşünceyi ve eğitimde çoklu bakış açısını destek sunar nitelikteydi.

Ortaokul tarih kitaplarının tekrardan yazılması ile süregelen süreç öteki tüm eğitim materyallerinin değiştirilmesini içermekteydi. 2004-2009 döneminde yazılan tarih ders kitapları genel olarak etnik-merkezli yaklaşımdan uzaktı. Bu kitaplar ‘diğeri’ne yada ulusal bir düşmana dair göndermeler içermemekteydi. Kitapların göze çarpan bir öteki özelliği ise toplumsal tarihe geniş şekilde yer vermesi, iki cemiyet arasındaki ortak tecrübelere ve ortak kültüre değinmesiydi. Bu şekilde siyasal tarihin çatışmacı anlatımı yerine iki toplumun ortak geçmişine dikkat çekilmişti.

Öteki bir fark ise görsel imgelerin çokça kullanılmasıydı. Karikatür ve resimlerden öğretici ek bir vasıta olarak yararlanılmıştı. Nergis Canefe’nin de tespit etmiş olduğu şeklinde, eski kitaplarda “İngilizlerin, Yunanlıların yada Kıbrıslı Rumların zamanı figürlerine ya da siyasal liderlerinin resimlerine asla yer verilmezken; Osmanlı Padişah ve yöneticilerinin portreleri, Mustafa Kemal Atatürk ve ‘kahraman Mehmetçiğin’ resimleri kucak kucak kullanılmaktaydı.”(2)  Sadece yenilenen kitaplarda eskilerden fazlaca daha değişik bir yaklaşım sergilenmiş, yukarıda adı geçen ve İngilizlere, Yunanlılara ve Kıbrıslı Rumlara ilişik zamanı figürlere yer vermekten çekinilmemişti. Kitapların bir başka özelliği ise, Kıbrıs Türk ağzına yer vermesiydi. Vurgulamak gerekirse eski ve yeni Kıbrıs zamanı kitaplarındaki en temel değişim yenilerde eskisinden değişik olarak Kıbrıs merkezli bir söylemin kullanılmasıydı.

Ek olarak, öğrenci-merkezli bir yaklaşımla öğrencileri araştırma hayata geçirmeye, düşünme ve değerlendirmeye, vakaları değişik açıdan yorumlamaya teşvik edip öğrencilere fazlaca yönlü ve sorgulayıcı bir tarihsel perspektif kazandırmak hedeflenmişti. Devrin Talim Terbiye Dairesi Başkanı Dr. Hasan Alicik, Simon Bahçeli’yle yapmış olduğu röportajda objektif bir Kıbrıs zamanı müfredatı yaratma ve tarihin öğretilme şeklini değişiklik yapma amacını dile getirmişti. Alicik, “öğrencilere bizimkinden değişik tarihsel bakış açıları bulunduğunu göstermek istediklerini” aktarıp şu şekilde devam etmişti: “1974’le ilgili birçok değişik perspektif vardır; bunlar Kıbrıslı Türk, Kıbrıslı Rum, Yunanlı, Türk ve İngiliz perspektiflerini ihtiva eder. Biz neyin iyi neyin fena bulunduğunu söylemiyoruz. Buna öğrencilerin kendileri karar vermelidirler.”(3)

Yeni kitaplar çoğu zaman tarih öğretmenleri, öğrenciler ve ailelerden, pozitif geri dönüt almıştı. Öte taraftan, bu kitaplar sağ kanat tarafınca bir ekip eleştirilere maruz kalmış ve CTP yetkilileri, ulusal kimliği yok etmekle ve öğrencilere gerçek zamanı öğretmemekle suçlanmıştı. Tarih kitaplarındaki değişimler ciddi bir münakaşa mevzusu olmuş, bazı kesimlerce yeni kitaplarda ulusal kimliğin eritildiği iddiaları devamlı tartışılmıştır.

Bu eleştiriler Nisan 2009 Genel Seçimlerine de damgasını vurmuş, yeni kitaplara ilişkin tartışmalar neredeyse tüm siyasal partilerin seçim kampanyalarının mühim bir kısmını oluşturmuştu. CTP ve Toplumcu Demokrasi Partisi (TDP) şeklinde merkez sol partiler yeni ders kitaplarına haiz çıkarken, sağ eğilimli Ulusal Birlik Partisi (UBP) ve Demokrat Parti (DP) tarih kitaplarının tekrardan yazılması icap ettiğini savunmuştu. Seçimlerden derhal ilkin eski Cumhurbaşkanı ve cemiyet lideri Rauf Denktaş da tarih kitaplarının yurtsever, milliyetçi ve özgürlükçü tarihçiler tarafınca yine gözden geçirilmesinin gerektiği belirtti.(4)

CTP hükümetinin ortaokul tarih kitaplarını değiştirmesiyle 2004 senesinde süregelen, lise kitaplarının da tedricen tekrardan yazılmasıyla 2009 yılına kadar devam eden tarih eğitiminde ve ders kitaplarındaki bu değişiklik ve tekrardan yapılanma genel seçimler sonrası durmuştur. Seçim sonrası iktidara gelen UBP hükümeti 2004 yılından bu yana kullanılan tarih kitaplarının basımını durdurup, Eylül 2009 döneminde okutulmak suretiyle tekrardan ‘yeni tarih kitapları’ hazırlattı. Seçimlerin derhal arkasından yeni oluşturulan komisyon lise tarih kitapları üstünde çalışmaya başlamış ve 2009 güz döneminde hazırlanan ‘yeni kitaplar’ okutulmaya başlanmıştır.

Annan Planı referandumu sonrası başlatılan tarih eğitimindeki değişiklik, merkez-sol partilerce sulh için mühim bir adım olarak nitelenmiş olsa da, UBP seçim kampanyası döneminde seçilmeleri halinde ilk 100 günlük icraatı içinde ‘tarih kitaplarını tekrardan yazma’nın bulunduğunu açıklamıştı. Bu kadar kısa sürede kitapların hazırlanabilirliğini sorgulamış olsa da, başbakan Derviş Eroğlu 8 Eylül 2009 tarihinde düzenlenen basın toplantısında yenilenen kitapları basına tanıtmıştı.(5)

Kısa sürede iki değişik dönemde iki değişik hükümet tarafınca hazırlanmasına önayak olunan tarih kitaplarının metinsel ve görsel karşılaştırmalı analizi içeren bir emek harcama yapılmış oldu. Araştırma bulgularına gore, UBP yetkilileri tarafınca hazırlatılan kitaplarla CTP hükümeti dönemindeki kitaplar içinde belirgin farklılıklar olduğu görülüyor. Bu bağlamda, UBP döneminde yazılan 9. derslik ile 10. derslik Kıbrıs Türk Zamanı kitaplarıyla, CTP döneminde yazılmış olan Kıbrıs Türk Zamanı 1, Kıbrıs Zamanı (1878-1960), Kıbrıs Zamanı 10 ve Kıbrıs Zamanı 11 kitapları incelenmiştir. (6) Araştırmaya gore önceki kitaplar tarih öğretimindeki çoklu bakış açısına uygun yaklaşımlarla Kıbrıs tarihini dünya tarihinden ayırmadan anlatırken yeni tarih kitapları daha çok Türk zamanı, Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye’nin kurulması ve Türk-Yunan çatışması ile ilgili mevzulara ağırlık vermektedir. Ek olarak, Kıbrıs zamanı, Türk-Yunan çatışması üstünden anlatılmaktadır. Bu açıdan değerlendirdiğimizde, yeni Kıbrıs Türk zamanı kitapları daha Osmanlı ve Türk zamanı odaklı, Kıbrıs’a ilişik mevzular ise Osmanlı ve Türk zamanı ilişkisi üstünden okutulmaktadır. Yeni kitaplarda Kıbrıs-merkezci yaklaşımdan uzaklaşılmıştır.

Eski kitaplar Kıbrıs’ın genel zamanı ve dünya zamanı ile ilgili daha çok informasyon sağlarken, 2009 senesinde hazırlanan yeni kitaplar Kıbrıslı Türklerin ulusal mücadelesine vurgu yapmaktadır. Eski kitaplarda zamanı vakalar çoklu bakış açısından değerlendirilmeye çalışılmış ve öğrenciler eleştirel düşünmeye teşvik edilmişlerdi. Fakat 2009 yılının yeni kitaplarında etnik- merkezli ve milliyetçi bir perspektif göze çarpmaktadır. Eski kitaplardaki toplumsal tarih anlatımında değinilen adadaki iki toplumun ortak geçmişi, yeni kitaplarda değişik bir açıdan ele alınmış, toplumsal tarih, siyasal ve askeri tarih kapsamında, Kıbrıslı Türklerin harp yılları süresince günlük hayatta karşılaştıkları problemler ve bunlara iyi mi göğüs gerdiklerini anlatılmıştır.

Görsel malzemelerle ilgili olarak yeni kitapların sayfa düzeni açısından iyi hazırlanmadığı söylenebilir. Ek olarak, eski kitapların aksine yeni kitapların talebe merkezli görsellerden de uzak olduğu görülmektedir. Öğrencileri sorgulama ve yorum hayata geçirmeye yönlendiren materyaller yerine, milliyetçi söylemi destekleyen bazı malzemeler kullanılmıştır. Netice olarak, yeni tarih kitapları, gerek içerik gerekse görsel araç-gereç bakımından etnik merkezci yaklaşımlarla hazırlandığı söylenebilir.

Söylemler incelendiğinde ise mevcut kitapların Rum ve Türk karşıtlığı temelinde yazılmış olduğu görülmektedir. CTP dönemindeki kitaplar diğeri’ni negatif olarak göstermek yerine daha hümanist bir bakış açısıyla ele almaktaydı. Geçmişte yaşananların acı vakalar olduğu sadece dünyadaki öteki ülkeleri incelediğimizde, o dönemler Kıbrıs’ta yaşananların benzerlerinden o kadar da değişik olmadığı fikrinin altını çizmekteydi. Bu şekilde eski kitaplar daha yansız bir perspektif sunmaya çalışmıştı. Yeni tarih eğitimindeki bir başka değişim ise, CTP döneminde dört kitabından oluşan Kıbrıs (Türk) Zamanı eğitiminin, şimdiki hükümet tarafınca iki kitaba indirgenmiş olmasıdır. Böylece, yeni kitaplarda mevcud informasyon, geçmiştekilere gore azaltılmıştır.

Özetlemek gerekirse, birbiriyle çatışan iki toplumsal tarihin ve kimliğin bulunmuş olduğu bir adada uzlaşı ve çözüm sağlamak, tarihin iyi mi yazılıp iyi mi öğretildiğiyle direkt ilintilidir. Tarih kitaplarının Niyazi Kızılyürek’in de saptadığı şeklinde gelecek için yazıldığını kabul edersek, adada kalıcı bir sulh için karşılıklı olarak daha azca önyargılı daha uzlaştırıcı bir tarih öğretimine ve genel eğitim sistemine gerekseme bulunduğunu söyleyebiliriz. Öte taraftan tarih kitapları üzerine süregelen tartışmaların tarih eğitiminin hala daha Kıbrıs’ta ulusal kimlik yaratılmasında mevcud en mühim faktörlerden biri olarak görüldüğünü ortaya çıkarması bakımından kayda değerdir.

Bir öteki nokta ise, ulusal müfredat ve ders kitapları her ne kadar belirleyici olsa da, öğrenciler zamanı kitle yazışma araçlarından, aile ve akranlarından da öğrenmektedirler. Kimi zaman öğrenciler okula başlamadan ilkin şartlandırılmış fikirler ve zamanı algılamalarla donanırlar. Bu açıdan baktığımızda “hem öğrenciler hem de öğretmenler okula değişik duygusal tarihlerini getirirler (…); bunlar daha geniş bağlamdaki sosyopolitik güçler, gereksinimler ve menfaatlerin içinde saklıdır”. (7) Ek olarak, kitapları ve müfredatı tatbik eden öğretmenler olduğuna gore, öğretmen eğitimi de sulh eğitiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Milliyetçi tarih anlatımının geçmişteki çatışmaları haklı çıkardığı yadsınamaz. Fakat sorgulamamız ihtiyaç duyulan tarih ve onun aktarımı mı daha mühim, yoksa gelecek mi geçmişten daha mühim olmalıdır.

Tarih öğreniminin öğrencilere geçmiş vakaları anlamlandırma, sorgulama ve yorumlama kabiliyeti kazandırması, daha iyi bir gelecek sağlanmasına yol açabilir. Tarih eğitimi yalnızca savaşlar ve çatışmalara odaklanmak yerine toplumsal tarihe daha fazlaca yer vererek toplumlar içinde karşılıklı itimatı ve toplumsal uzlaşıyı destekleyen bir vasıta olarak kullanılabilir.

Kaynaklar

(1). M. B. Önen, S.J.Dağseven, H. Karahasan, D. Latif, Tarih Kitaplarının Tekrardan Yazılması, Tarih Eğitimi: Kutuplaşma için mi, Uzlaştırma için mi? Lefkoşa: POST Araştırma Enstitüsü, Temmuz 2010, sayfa 113.

(2). Nergis Canefe, ‘Communal Memory and Turkish Cypriot National History: Missing Links’, 1998, http://www.cyprus-conflict.net.

(3). Simon Bahçeli, ‘Making Cyprus history’, Cyprus Mail, July 15, 2004.

(4). Kıbrıs Gazetesi, ‘Denktaş: Tarih Kitaplarının gözden geçirilmesi lazım, 4 Nisan 2009.

(5). Yüz Günlük İcraat, BRT Haberleri, 8 Eylül 2009.

(6). Istek Latif, Hakan Karahasan, Sulh için Eğitim III: Kıbrıs Zamanı Ders Kitaplarının Metinsel ve Görsel Analizi, Lefkoşa: POST Araştırma Enstitüsü, Haziran 2010, http//:wwwpostri.org.

(7). Michalinos Zembylas ve Zvi Bekerman, ‘Dilemmas of Justice in Peace/Coexistance Education: Affect and the Politics of Identity’, Review of Education, Pedagogy and Cultural Studies, sayı 30(5), 2008, sayfa 415.