Kemal İnal ile Eğitim Üstüne*

Kemal İnal

[email protected]

1. Kemal İnal kimdir? Kıbrıslıların sizi tanıması bağlamında özetlemek gerekirse kendinizden söz eder misiniz?

1964 senesinde İzmir’de doğdum. Sosyoloji lisans ve yüksek lisans ile eğitim sosyolojisi alanında doktora yaptım. Ankara Üniversitesinde, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesinde ve Gazi Üniversitesinde öğretim üyeliği yaptım. Daha oldukca eğitim, sosyoloji ve yazışma alanlarında çeşitli eserler ürettim. Evrensel ve Birgün gazetelerinde eğitim üstüne köşe yazarlığı yaptım.  Halen Alternatif Eğitim dergisinin editörlüğünü yapmaktayım. 1 Eylül 2016 tarihinde KHK ile üniversitedeki görevimden ihraç edildim.  Şu anda işsizim.   

2. Türk Eğitim Sisteminde birçok problem yaşandığı görülmektedir ve eğitimbilim literatüründe bu mevzu çoğunlukla ele alınmaktadır. Size nazaran en mühim problem yada problemler nedir? Bu problemler iyi mi çözülebilir?

Bu problemler genel anlamda yapısal sorunlardır. Eğitimde kalite ve eşitsizlik en mühim sorunlardır. Kalite, verilen eğitim hizmetinin uygar standartların oldukca altında olmasıyla ilgilidir. Eğitimde kalite düşüklüğünün birçok sebebi vardır: MEB’in kamu eğitimine kafi bütçe ayırmaması, öğretmen yetiştirme sisteminin sorunları, imtihan merkezli sistem, ezbercilik benzer biçimde geleneksel meseleler, öğrenciyi yeterince motive edemeyen pedagojik ortam, eğitimi yönetenlerin yetersizliği, müfredat ve ders kitaplarının dönemin gereksinimlerini karşılayamaması vb. Eşitsizlik ise Türkiye eğitimi sisteminin sınıfsal ve etnik olarak birkaç bölüme bölünmesini ifade ediyor. Ilk olarak tüm Türkiye’de üst ve orta sınıflara hitap eden görece nitelikli bir eğitim veren okul ve çeşitli pedagojik örgütler var; bu sınıfların evlatları birçok bakımdan avantajlıdır (anne-babanın eğitim,  gelir ve informasyon düzeyinin yüksekliği benzer biçimde) ve kaliteli okullarda geleceğin yöneticisi olarak yetiştirilmektedirler. Öteki okullarda (gecekondu, kasaba, köy vb) okuyan yoksul çocuklar ise ara-teknik eleman,  kamu çalışanı, işçi vb olarak yetiştirilir. Bu iki soruna bağlı olarak daha alt düzeyde, ikincil, problemler vardır: Örneğin anadilinde eğitim, okullarda cinsiyet ayrımcılığı vb.   

3. Türkiye’de Cumhuriyetten itibaren tarihsel sürece bakıldığında öğretmene verilen kıymet sizce değişti mi?

Geçmişte öğretmene daha çok kıymet veriliyordu bu sebeple ona bir misyon yüklenmişti: toplumu aydınlatmak. Bugün o misyon kalkmış durumda. Cumhuriyetin öğretmeni dini çevrelerin imamı karşısında yenilmiş durumda. Cemiyet bugün öğretmeni değil, imamı dinliyor. Öte taraftan geçmişte öğretmene en azından biçimsel saygı duyulurdu, bugün o da yok. Örneğin polisler oldukca rahat şekilde öğretmenleri dövüp gazlayabiliyor. Bunda öğretmenin hem ekonomik olarak zayıflamasının hem de okur-yazar yada aydın kesimlere günümüz muhafazakâr kültürün hınç beslemesinin mühim oranı var. Eskisi benzer biçimde artık öğretmenden yaratıcı fikirler, esneklik, inisiyatif vb. almak da lüzumlu görülmüyor. Öğretmenin giderek işçiler benzer biçimde proleterleştiği iddiaları var. Şu demek oluyor ki beyaz yaka, temiz ve masa başı meslek imajı gelirle doğru orantılı; gelir azaldıkça öğretmenliğin prestiji de düşmektedir.  “Limon satan öğretmen” bir görüntü değil, gerçekçi bir durumdur. Sistem için öğretmen değil, imam daha önemlidir. Camide imamın vaazını dinleyen yüzlerce şahıs varken, bir kahvede konuşan öğretmeni bir-kaç şahıs bile dinlemeyebiliyor.

4. Kıbrıs’ın kuzeyinde öğretmen sendikalarının yasal olarak mühim bir statüsü ve yasal hakların korunması mevzusunda yetkisi vardır; sadece bu durum birçok muhafazakâr-milliyetçi kesim tarafınca ciddi bir çekince olarak görülmektedir. Türkiye’de eğitim sendikalarının genel durumunu iyi mi değerlendirirsiniz?

Türkiye’de eğitim sendikaları genel anlamda oldukca kuvvetsiz. Öğretmenler korkudan sendikalardan uzak duruyor ya da hususi bazı işlerini halledebilmek için devlete-hükümete yakın sendikalara üye oluyorlar.  Fakat sendikalara hükümetlerin bakışı hala güvensiz. Öte taraftan sendikaların toplu görüşme yapma hakkı var fakat greve gitme hakkı yok. Bu da sendikaları güçsüzleştiriyor. Sendikaların kadroları da sendikal faaliyetleri hakkıyla yapabilmek için kafi değil. Öte taraftan öğretmenler ve akademisyenler kendilerini emekçi değil de, orta derslik yada beyaz yakalı olarak gördükleri için çok da fazla militanca bir tutum almıyorlar. Devletten hakkını aramaktansa, devletle işbirliğine gitmeyi yeğleyen sendikalar var. Oysa devlet bir işveren, hususi okul sahipleri de. Hak arama arayışı genel anlamda oldukca kuvvetli olamadığı için eğitime mesela oldukca fazla bütçe aktarılamıyor, bu da öğretmenlerin nitelikli eğitim vermesini engelliyor.   

5. Türkçe yazılan eğitimle ilgili yazı, sav, kitap ve projelerin bilimsel niteliğini iyi mi görüyorsunuz?

Birkaç üniversite (Boğaziçi, ODTÜ, Bilkent vb.) hariç öteki yerlerde genel anlamda “çöp” durumunda eserler üretiliyor. Birincil kaynakları kullanamayan, dizgesel emek harcama meydana getirecek donanıma haiz olmayan, kafası eleştirel çalışmayan, resmi ideoloji içinde düşünmeye alışmış akademisyenden muntazam bir emek harcama çıkmıyor. O yüzden devletimizde örneksiz, dikkat çeken, alana katkı getiren emek harcama neredeyse yok gibidir. Hepimiz yalnız araçsal akla (makam-mevki, unvan vb almak benzer biçimde) hizmet eden bir çerçevede durumu yönetim eden emek harcamalar yapmaktadır. Tezler birbirine benzemekte, yöntem ve kuramsal çerçeveleri yetersiz emek harcamalar üretilmektedir. O yüzden, bilhassa 2002’den bu yana Türkiye’de eğitim batkı etmiştir. PISA bunun en net göstergesidir. Okul ve üniversitelerde partizan kadrolar, eğitimin niteliğini her geçen gün daha da aşağı çekmektedir.    

6. Türkiye’de eğitim ve politika ilişkisini değerlendirir misiniz? Kanun Hükmünde Kararnamelerle ihraç edilen eğitimciler mevzusunda neler söylemek istersiniz?

Türkiye’de eğitim kurumu devamlı ideolojik devlet aygıtı olmuştur. Okul ve üniversiteler hiçbir vakit özerk olmamıştır. Hocalar kendilerini hep kapı kulu olarak görmüştür. Memurluktan kamu çalışanına terfi bir türlü olmamıştır. Öğretmenler ve akademisyenler, eleştirel, bilimsel ve laik tutum alacaklarına okullarda devletin ileri karakolu rolünü oynamışlardır. Fikir özgürlüğü olmadığı için bir imza yüzünden akademisyenler hem işlerini kaybetmişler hem de ölümle tehdit edilmişlerdir. Bu utanç vericidir. Tüm bunlar dünyanın gözleri önünde olmuş, AB ülkeleri aman Suriyeli sığınmacılar bizlere gelmesinler diye maalesef akademisyen kırımını görmezden gelmişlerdir. Bugün Türkiye’nin en nitelikli akademisyenleri tasfiye edilmektedir. Kalanları ise korkudan ve vicdansızlıktan dolayı susmakta, sıranın kendilerine gelmeyeceği avuntusuyla hiçbir şeye ses çıkarmamaktadırlar.  Yaşananlar insanlık tarihinde en büyük bilimsel nitelikli tasfiyenin yaşandığını göstermektedir. Okul ve üniversiteler hükümetlerin denetimleri ve baskısı altında olduğundan eğitim asla gelişmez. Kriz hep kalımlı kalır.  

7. Türk eğitim sistemi ile öteki gelişmiş (bilhassa Avrupa) eğitim sistemlerini karşılaştırdığınızda ne benzer biçimde benzerlik ve farklılıklar vardır?

Pek benzerlik yok. Fakat derhal her şey değişik. Mesela, bir Avrupa okulunda bir öğretmeni kolayca KHK ile işten atamazsınız. Şu sebeple hakları vardır ve onu tüm cemiyet savunur. Bizde imzacı akademisyenleri neredeyse bulundukları kentlerde öldüreceklerdi. Müfredat, ders kitapları, okul mimarisi, öğretmen, veli, eğitim materyalleri… Derhal her şey Avrupa’nın 100 yıl peşinde. Hiçbir Avrupa ülkesinde biyoloji biliminin temeli Darwin’in Evrim Teorisi’nin okutulmaması diye bir şey söz mevzusu değildir. Ezbercilik bizdeki kadar başvurulan bir yöntem değil.  Orada öğretmenlerin hem maaşları fazla hem de emek harcama koşulları oldukca iyi. Orada Eğitim Bakanlığı öğretmenin her şeyine (sakalına, bıyığına, elbisesine, sigarasına vb.) karışmaz. Yalnız işini iyi yapmış olup yapmadığına bakar.

8. Türkiye’de din eğitimi sizce bir çekince midir yoksa demokratik bir hak olarak mı değerlendirilmelidir? Din eğitimini değerlendirebilir misiniz?

Din eğitimine karşı değilim. Talep var ise yapılmalı. Layıkıyla yapılsa çok da fazla işe yarar. Din eski bir kurum ve ülkemiz de dindar bir cemiyet olduğuna nazaran bu mevzuda informasyon verilebilir. Fakat bizde din eğitimi bilimsel eğitimin alternatifi benzer biçimde sunuluyor, görülüyor, uygulanıyor. Dine ilişkin sosyolojik, felsefi vb bilgiler oldukca sınırı olan; yakarma temelli veriliyor ve yalnız tek dinin informasyon ve değerleri aktarılıyor; öteki dinler ya görmezden geliniyor ya da müfredatlarda bunlara oldukca azca yer ayrılıyor. Bu da eşitsizlik yaratıyor. Bir de, din eğitimi mecburi olmamalı; isteyen seçmeli. Seçmeyen de deşifre edilmemeli ve baskı görmemelidir. Dini öğretirken cihat benzer biçimde şiddete davetiye çıkaran kavramlar öğretilmemeli;  dinlerin güzel tarafları aktarılmalıdır. Bir de, erken yaşlarda din eğitimi olmamalıdır.  

9. Alternatif Eğitim Dergisinin editörüsünüz. Bu derginin amacı, felsefesi ve duruşu hakkında Gaile dergisi okurları ile neler paylaşmak istersiniz.

Dergimizin amacı, yalnız eleştirmek değil ve fakat eleştirse bile alternatifini önermektir. Türkiye’de eğitim son aşama başarısız bir kurum. O yüzden bu başarısızlığın nedenlerini tespit edip yeni fikir, uygulama, model ve şekilleri düşünmeliyiz. Dergimiz, basit, aşina olunan, alışılan, hep yapılagelen şeylerin haricinde düşünmeye dayalıdır. Fakat şu ana değin çıkan üç sayımızda pek de alternatifler önerebildiğimizi söylemek mümkün değil. Şu sebeple ülkemizin eğitimi, akademisyen ve aydınları son aşama yetersizdir.   İlerleyen sayılarda alternatif bulma mevzusunda daha çok çalışacağız.

*Söyleşiyi gerçekleştiren: Ahmet Güneyli